Ikonoklazm - co to jest? Definicja i czym był kiedyś, a czym jest współcześnie

Ikona to rodzaj obrazu sakralnego, na którym widnieje wizerunek Chrystusa, Matki Bożej, świętych oraz scen biblijnych. Powstała w kulturze bizantyjskiej i jest typowa dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich – głównie prawosławia. Osoby wierzące uznają ją głównie za dzieło modlitewne, a dopiero później za artystyczne. Malarstwo ikonowe jest wykonywane na drewnie, a widniejące na nim postacie i sceny są płaskie, bo nie zawierają malarskiej perspektywy i trójwymiarowości. 

Co to jest ikonoklazm?

Ikonoklazm co to? Ikonoklazmem nazywany był ruch religijny, który zwalczał kult obrazów sakralnych. Ikonoklazm definicja to ruch negujący wszystkie przedstawienia sakralne, zwłaszcza Jezusa Chrystusa. Najbardziej nasilił się w Bizancjum w VIII i IX wieku. To, co to jest ikonoklazm, można inaczej nazwać obrazoburstwem. Ruch ten był odpowiedzią na przesadną fascynację ikonami, która uwidaczniała się na przykład w powstawaniu legend o niezwykłych obrazach Chrystusa, namalowanych nieludzką ręką lub o ikonach spadających z nieba, krwawiących, leczących chorych i wracających umarłym życie. 

Inicjatorem tego, czym był ikonoklazm, określa się biskupa Konstantyna z Nakolei. Wraz z innymi przedstawicielami duchowieństwa wystąpił przeciwko świętym ikonom, a tę postawę starał się usprawiedliwić troską o czystość nauki i kultu religijnego, odnosząc się przy tym na brak obrazów w starożytności chrześcijańskiej.  

Pierwszy ikonoklazm 726-787 r.

W VIII wieku w Bizancjum oraz później też w Europie Zachodniej zaczął rozwijać się ruch nazywany ikonoklazmem. Co to był ikonoklazm? Ruch ten miał na celu zniwelowanie kultu obrazów. Cesarz Leon III wydał rozkaz o pozbyciu się obrazu Jezusa Chrystusa znajdującego się nad drzwiami pałacu cesarskiego w Konstantynopolu, a w jego miejsce nakazał powiesić krzyż. To wrogie nastawienie cesarza było początkiem prześladowań zwolenników ikon.

Ta rozbieżność w kwestii ikon miała głównie religijny charakter. Był to konflikt o prawdziwą religię i czystość Kościoła. Co to był ikonoklazm i na czym polegał? Przejawiał się niszczeniem ikon i poddawaniem surowym prześladowaniom duchownych i wiernych, którzy stawiali opór. To, czym był ikonoklazm usprawiedliwiany, odnosiło się do obawy o powrót pogaństwa i bałwochwalstwa.

Ikonoklazm odwoływał się również do polityki. Cesarz Leon III po objęciu władzy skutecznie chronił Bizancjum i pozbył się Arabów zajmujących część cesarstwa. To zwycięstwo sprawiło, że miał dalszą chęć działania. Przekształcając państwa, był zdania, że do jego obowiązków należy także reformacja Kościoła. 

Nakazał ozdabiać kościoły obrazami przedstawiającymi elementy roślinne i zwierzęce. Wprowadził zakaz oddawania czci i tworzenia świętych wizerunków, a także rozkazał zniszczenie wszystkich tego typu obrazów. Wszystkie osoby, które posiadały takie ikony, były zobowiązane do wyniesienia ich na rynek i spalenia.

Ikonoklazm a polityka Konstantyna V

O wiele bardziej burzliwy okres ikonoklazmu przypada na rządy syna Leona III, czyli Konstantyna V. Wtedy dochodziło do torturowań i wyroków śmierci głównie na mnichach, którzy sprzeciwiali się przepisom. Ikonoklazm w tamtych czasach najbardziej uderzał w klasztory, z racji tego, że to one były głównymi miejscami kultu obrazów. Konstantyn V odznaczał się prowadzeniem otwartej polityki prześladowań. 

Ikonoklazm w kolejnych latach

Kolejny następca tronu – syn Konstantyna V Leon IV miał całkowicie inne zdanie na temat tego, co to jest ikonoklazm. Odzwierciedlało się to w osłabnięciu tego ruchu. Zniwelowano także prześladowania mnichów. Na taki rozwój sytuacji miała wpływ także żona Irena, która objęła po śmierci Leona IV regencję w imieniu dziesięcioletniego syna Konstantyna VI. Poza osłabieniem ikonoklazmu, w 787 roku w Nicei podczas zwołanego przez Irenę soboru stwierdzono, że: ,,Że przedmiotem kultu powinny być nie tylko wizerunki drogocennego i ożywiającego Krzyża, lecz tak samo czcigodne i święte obrazy malowane, ułożone w mozaikę lub wykonane innym sposobem, które umieszcza się ze czcią w świętych kościołach Bożych, na naczyniach liturgicznych i na szatach, na ścianach czy na desce, w domach czy przy drogach. Są one wyobrażeniami naszego Pana Jezusa Chrystusa, Boga i Zbawiciela, Niepokalanej Pani naszej, świętej Bożej Rodzicielki, godnych czci Aniołów oraz wszystkich świętych i świątobliwych mężów. Im częściej wierni będą patrzeć na ich obrazowe przedstawienia, tym bardziej, oglądając je będą się zachęcać do wspominania i miłowania pierwowzorów, do oddawania im czci i pokłonu”

Po rządach Ireny jej następcy znowu wprowadzili kolejny ikonoklazm definicja. Odpowiedzialny jest za to cesarz Leon V, którego politykę następnie kontynuują Michał II i Teofil. To, co to jest ikonoklazm, ponownie zostaje zastąpione powrotem do kultu obrazów dzięki żonie Teofila po jego śmierci, która jako regentka małoletniego syna obejmuje władze. Ikonoklazm definicja przestaje obowiązywać zgodnie z postanowieniami II Soboru Nicejskiego. Aby upamiętnić zwycięstwo nad tym, co to jest ikonoklazm, Kościół prawosławny świętuje w pierwszą niedziele Wielkiego Postu Triumf Ortodoksji. 

Ikona dziś

Ikonoklazm współcześnie przejawia się, podobnie jak dawniej, niszczeniem i zubażaniem ikony. Ikonoklazm co to? Jego istotą jest złe zrozumienie ikony, której nadaje się znaczenie magiczne lub estetyczne. Ikonoklazm współcześnie to często kiczowate ikony czy produkty z reprodukcjami ikon oraz dewocjonalia przedstawiające wizerunek świętych wyprodukowane wyłącznie do zarobienia pieniędzy.

Obecnie nie tak łatwo wyobrazić sobie świątynie lub domy pozbawione świętych obrazów i ikon z wizerunkiem świętych. Są to przedmioty, które cieszą się coraz większą popularnością. Można je powiesić w mieszkaniu, podarować jako prezent bliskiej osobie, czy samemu otrzymać ją jako upominek. Ikony i obrazki świętych to przejaw artyzmu, ale głównie modlitwy. Taki święty obraz sprawia, że osoba wierząca jest bliżej Boga. Dodatkowo olśniewa on pięknem i sensem. Ta niezwykła forma malarstwa powstaje współcześnie na Chwałę Bożą. To bardzo wyjątkowy zapalnik głębokiej duchowości.