Spośród wielu modlitw Kościoła Katolickiego różaniec jest szczególnie ważny dla ogromnej części wierzących. To jedna z najpopularniejszych modlitw na świecie. Jej dzisiejsza nazwa pochodzi z łaciny (łac. rosarium) i oznacza ogród różany. Pierwotnie różaniec znany był pod nazwą Psałterza Najświętszej Maryi Panny. 

Geneza różańca

Według najstarszych źródeł modlitwa różańcowa odmawiana była już w IV i V wieku przez św. Pawła z Teb oraz św. Benedykta. Rozpowszechnienie różańca wiąże się między innymi z wyprawami krzyżowymi w XI wieku. Pierwotnie modlitwę tę odmawiano przy pomocy supłów zawiązanych na sznurze lub przeplecionych przez niego korali. Sznur modlitewny powstał głównie dla osób nieumiejących czytać i odmawiać psalmów chrześcijańskich. Różaniec to modlitwa oparta na systemie rytmicznych powtórzeń wokalnych, którą łatwo zapamiętać. Dzięki temu osoby niepiśmienne mogły włączać się w Liturgię Godzin Kościoła. 

Pierwowzór

Mnisi benedyktyńscy obowiązkowo wspólnie odmawiali 150 psalmów w ciągu jednego tygodnia. Wyjątkiem w tej regule byli mnisi nieumiejący czytać, którzy w zamian odmawiali określoną, symboliczną liczbę Ojcze nasz. Benedyktyni za dusze zmarłych braci odmawiali 50 Ojcze nasz, a templariusze dwa razy więcej. Pomocny w odmawianiu określonej liczby modlitw okazał się sznur z paciorkami, który zyskał nazwę Rosarium, czyli wieniec z róż. Ówczesny różaniec różnił się oczywiście od dzisiejszych – był ciągiem niepodzielonych paciorków nawleczonych na zwykły sznurek, którego końce nie musiały być nawet połączone. Służył on do kontrolowania liczby odmówionych modlitw, nie do rozważania tajemnic różańca. 

Modlitwa maryjna

Zdrowaś Maryjo powstała z cytatów pochodzących z Ewangelii Łukasza. Odmawiano ją już w średniowieczu jako nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny. Odmawianie tej modlitwy odbywało się na podobnej zasadzie, co Ojcze nasz – 50, 100 lub 150 razy na podobieństwo 150 psalmów. Za prekursora tajemnic różańcowych uznaje się teologia i mnicha Kartuzów w Kolonni Henryka Eghera de Kalcara. To on podzielił różaniec na dziesiątki, na zakończenie „Ave Maria” dodał imię „Jezus” oraz uzupełnił go klauzulami z życia Maryi i Jezusa. 

Kolejną osobą, która przyczyniła się do ewolucji różańca, jest błogosławiony Dominik z Prus (mnich kartuski z klasztoru w Trewirze). To właśnie on w 1409 roku wyróżnił z życia Jezusa i Maryi 50 tajemnic i stworzył 50 klauzuli odpowiadających trzem etapom życia Jezusa, czyli narodzenia i dzieciństwa, działalności publicznej oraz męki i śmierci. Porządek dzisiejszego różańca ustanowił Alain de Roche, który przed dziesiątkami Zdrowaś Maryjo umieścił klauzule i Ojcze nasz. Tradycja chrześcijańska ojcem różańca nazwała św. Dominika Guzmana, któremu przypisuje się utworzenie pierwszych „Bractw różańcowych” oraz rozpowszechnienie tej modlitwy. W Polsce różaniec pojawił się i rozpowszechnił za sprawą dominikanina św. Jacka Odrowąża. 

Różaniec dzisiaj

W dzisiejszych czasach różaniec to nie tylko modlitwa, ale także przedmiot, który tę czynność ułatwia. Ze względu na swą specyfikę, modlitwa różańcowa wymaga skupienia. Dzięki rozwiązaniom wzorowanym na średniowiecznym sznurze z paciorkami różaniec można odmawiać w każdym miejscu i o każdej porze dnia. Na rynku znaleźć można nie tylko klasyczne różańce w formie przypominającej związany sznur z koralikami wykonanymi z różnych materiałów (np. kryształki, drewno, kamienie szlachetne, metale, pestki wiśni), ale także różańce w minimalistycznej formie, np. bransoletki z koralikami lub silikonowej opaski czy pierścionka. Różaniec w tradycyjnej formie składa się z pięciu dziesiątek. Uproszczone wersje w postaci biżuterii mają zazwyczaj jedną dziesiątkę. Wyjątkową formą różańca są auto-różańce, które mocuje się do kokpitu samochodu za pomocą kleju lub taśmy. Sam różaniec przypomina pierścień na palec, natomiast figurka z wybraną postacią pełni funkcję stojaka, dzięki któremu różaniec nie spada z kokpitu podczas jazdy i można mieć go zawsze pod ręką.